1. Mjerenje 13

1.1. Pomično mjerilo 13

1.1.1. Pomično mjerilo preciznosti 0.1 mm (1/10) 13

1.1.2. Pomično mjerilo preciznosti 0.05 mm (1/20) 14

1.1.3. Pomično mjerilo preciznosti 0.02 mm (1/50) 14

1.1.4. Posebna pomična mjerila 15

1.1.5. Tehnika mjerenja pomičnim mjerilom 15

1.2. Mikrometri 16

1.2.1. Mikrometar za vanjska mjerenja točnosti 0.01 mm (1/100) 16

1.2.2.Tehnika mjerenja mikrometrom 17

1.3. Komparatori 17

1.3.1.Tehnike mjerenja komparatorom 17

a) Provjera paralelnosti komparatorom 17

b) Provjera odstupanja od središnjeg položaja 18

c) Provjera kružnosti (ovalnosti) 18

1.4. Kutomjeri 19

1.4.1.Čitanje mjere 19

1.4.2.Tehnika mjerenja univerzalnim kutomjerom 19

1.5. Kalibri 19

1.6. Etaloni 20

1.7. Šablone 20

1.8. Pneumatska mjerila 21

1.9. Električni komparator 22

1.10. Optički komparator 22

1.11. Laserska mjerila 23

1.12. Scanneri za mjerenje (2D i 3D) 23

1.12. Tolerancije i dosjedi 24

1.12.1. Tolerancije 24

1.12.2. Dosjedi 25

2. Toplinske obrade 28

2.1. Osnovni pojmovi i definicije 28

2.2. Toplinske obrade čelika 28

2.2.1. Promjena strukture čelika djelovanjem topline 28

Jednostavna toplinska obrada 28

Crte pretvorbe struktura u dijagramu stanja željezo ugljik 29

Bainov dijagram 30

2.2.2. Podjela toplinskih obrada 31

2.2.3. Toplinske obrade s promjenom strukture 32

2.2.3.1. Kaljenje 32

Teorijske osnove kaljenja 32

Peći za grijanje 34

Površinsko kaljenje 36

Greške pri kaljenju 37

2.2.3.2. Popuštanje 38

2.2.3.3. Poboljšanje 39

2.2.3.4. Žarenje 39

Peći za žarenje 41

2.2.4. Toplinske obrade s promjenom kemijskog sastava 42

2.2.4.1. Cementiranje 42

Cementiranje u krutom sredstvu 42

2.2.4.2. Nitriranje 44

2.3. Toplinske obrade obojenih metala 44

2.3.1. Osnovni pojmovi 44

2.3.2. Očvrsnuće legura na bazi aluminija 45

2.3.3. Očvrsnuće legura na bazi bakra 45

2.3.4. Očvrsnuće legiranih čelika 46

3. Strojna obrada odvajanjem čestica 47

3.1 Osnovni pojmovi i definicije 47

3.1.1. Osnovna geometrija oštrice alata 47

3.1.2. Gibanja u strojnim obradama (kinematika obrade) 48

3.1.3. Nastanak strugotine 48

3.1.4. Pojava topline, hlađenje alata, trošenje alata 48

3.1.5. Osnovni čimbenici režima obrade 49

3.1.6. Vrijeme obrade 51

3.1.7. Sile rezanja i snaga stroja 52

3.2. Bušenje, proširivanje, razvrtanje, upuštanje 53

3.2.1.Bušenje 53

3.2.2. Proširivanje 54

3.2.3. Razvrtanje 54

Razvrtala 55

Tehnika razvrtanja 55

3.2.4. Upuštanje 56

3.2.5. Naprave za stezanje 56

Naprave za stezanje alata 56

Naprave za stezanje obratka 56

3.2.6. Bušilice 57

Stolna bušilica 57

Stupna bušilica 58

Radijalna bušilica 59

3.2.7. Izvori opasnosti i mjere zaštite pri radu na bušilici 59

3.3. Tokarenje 60

3.3.1. Gibanja alata i predmeta 60

3.3.2. Vrste tokarenja 60

3.3.3. Noževi za tokarenje i geometrija oštrice 61

3.3.4. Naprave za stezanje 62

Naprave za stezanje alata 62

Naprave za stezanje obratka 62

3.3.5. Tokarilice 64

Univerzalna tokarilica 64

Čeona tokarilica 65

Karuselna tokarilica 66

3.3.6. Izvori opasnosti i zaštita pri radu na tokarilici 67

3.4. Glodanje 67

3.4.1 Vrste glodanja i kinematika obrade 67

3.4.2. Alati za glodanje i geometrija oštrice 68

3.4.3. Naprave za stezanje 69

Naprave za stezanje alata 69

Naprave za stezanje obratka 70

3.4.4. Glodalice 70

3.4.5. Izvori opasnosti i zaštita pri radu na glodalici 72

3.5. Blanjanje 73

3.5.1. Vrste blanjanja i kinematika obrade 73

Kratkohodno blanjanje 73

Dubljenje 73

Dugohodno blanjanje 73

3.5.2. Alati za blanjanje 74

3.5.3. Naprave za stezanje 74

Naprave za stezanje alata 74

Naprave za stezanje obratka 74

3.5.4. Blanjalice 75

Kratkohodna blanjalica 75

Dubilica 76

Dugohodna blanjalica 76

3.5.5. Brzina rezanja 76

3.5.6. Izvori opasnosti i mjere zaštite pri radu na blanjalici 77

3.6. Piljenje 77

3.6.1. Vrste piljenja i kinematika obrade 77

3.6.2. Alati za piljenje i geometrija oštrice 78

3.6.3. Naprave za stezanje 78

Stezanje alata 78

Stezanje predmeta obrade 78

3.6.4. Pile 78

Kružna pila 78

Lučna pila 79

Tračna pila 80

3.6.5. Izvori opasnosti i mjere zaštite pri radu na pilama 80

3.7. Grebanje (provlačenje) 81

3.7.1. Vrste grebanja i geometrija alata za grebanje 81

3.7.2. Naprave za stezanje 82

Naprave za stezanje alata 82

Naprave za stezanje obratka 83

3.7.3. Strojevi za grebanje (provlačenje) 83

3.7.4. Izvori opasnosti i mjere zaštite pri radu na strojevima za grebanje 84

3.8. Brušenje 85

3.8.1. Pojam, vrste i kinematika brušenja 85

3.8.1.1. Ravno brušenje 85

3.8.1.2. Kružno brušenje 85

a) Vanjsko uzdužno kružno brušenje 85

b) Radijalno kružno brušenje 86

c) Vanjsko uzdužno kružno brušenje bez šiljaka 86

d) Unutarnje uzdužno kružno brušenje 86

e) Unutarnje planetno kružno brušenje 86

f) Profilno brušenje 87

3.8.2. Alati za brušenje 87

3.8.3. Naprave za stezanje 89

Naprave za stezanje alata 89

Naprave za stezanje obratka 90

3.8.4. Brusilice 90

Brusilica za ravno brušenje 90

Brusilice za kružno brušenje 91

Brusilica za brušenje bez šiljaka 91

3.8.5. Izvori opasnosti i mjere zaštite pri radu na brusilicama 91

3.9. Honanje 92

3.10. Lepanje 93

3.11. Superfiniš 94

3.12. Mehaničko poliranje 96

3.13. Obrada pomoću ultrazvuka 97

3.14. Rezanje brusnom tekućinom 98

3.15. Obrade metala erozijom 100

3.15.1. Elektroerozija 100

3.15.2. Eliziranje 101

4. Osnove pneumatskog i hidrauličkog upravljanja 104

4.1. Osnove upravljanja 104

4.1.1. Vrste upravljanja 104

4.1.2 Logički sklopovi 104

4.2. Pneumatski sustavi 105

4.2.1. Karakteristike i primjena pneumatike 105

4.2.2. Elementi pneumatskih i elektropneumatskih sustava 105

4.2.2.1. Radni cilindri i pneumatski motori 106

4.2.2.2. Razvodnici 107

4.2.2.3. Prigušni ventili 108

4.2.2.4. Brzoispusni ventili 108

4.2.2.5. Vremenski upravljani ventili 108

4.2.2.6. Tlakom upravljani ventili 109

4.2.2.7. Pneumatski logički sklopovi 109

Logički sklop I 109

Logički sklop ILI 110

4.2.2.8. Elektromagnetni razvodnici 110

4.2.2.9. Električni prekidači 110

Kontaktni prekidači 111

Beskontaktni prekidači 112

4.2.2.10. Elektronički digitalni sklopovi 114

4.2.3. Simboli i norme u pneumatici i elektropneumatici 115

4.3. Hidraulički sustavi 116

4.3.1.Karakteristika i primjena hidraulike 116

4.3.2. Elementi hidrauličkih sustava 117

4.3.2.1. Spremnik ulja (rezervoar) 117

4.3.2.2. Filtar ulja 117

4.3.2.3. Hidraulički akumulator 117

4.3.2.4. Ventili za upravljanje tlakom 117

Ventili za ograničenje tlaka (sigurnosni ventil) 118

Ventili za sniženje tlaka (redukcijski ventil) 118

Ventili za regulaciju razlike tlaka 118

4.3.2.5. Ventili za upravljanje protokom 118

Prigušni ventili 118

Regulatori protoka 118

4.3.3.Simboli i norme u hidraulici 119

5. Osnove CNC upravljanja 120

5.1. Osnovni pojmovi i definicije 120

5.2. Ručno programiranje CNC strojeva 122

5.2.1. Koordinatni sustavi CNC strojeva 122

5.2.2. Važne točke stroja i obratka 123

5.2.3. Načini mjerenja 123

5.2.4. Struktura programa 124

5.2.5. Plan alata 125

5.2.6. Plan stezanja 126

5.2.7. Plan rezanja 126

5.2.8. Proračun X, Y i Z koordinata 127

5.2.6. Glavne ili G funkcije 127

5.2.7. M funkcije 128

5.2.8. F adresa 128

5.2.9. S adresa 128

5.2.10. T i D adresa 128

5.2.11. Kompenzacija polumjera vrha alata (korekcija vrha oštrice) 129

5.2.12. Programski list 129

5.3. CAM programiranje 132

5.3.1. Crtanje osovine 132

5.3.2. Crtanje sirovca 133

5.3.3. Određivanje početne i konačne točke tokarenja 134

5.3.4. Određivanje čimbenika tokarenja i simulacija tokarenja 135

5.3.5. Ispis NC programa 138

6. Održavanje strojeva,uređaja i postrojenja 141

6.1. Služba održavanja strojeva, uređaja i postrojenja 141

6.2. Zadaci pripreme rada u održavanju 141

6.3. Snimanje kvarova 142

6.3.1. Osnovni pojmovi, pregled i definicije 142

6.3.2. Vizualna optička kontrola 143

6.3.3. Mjerenje vibracija 143

6.3.4. Ispitivanje stanja kotrljajućih ležajeva 143

6.3.5. Ispitivanje maziva i ulja 143

6.3.6. Mjerenje temperature 144

6.3.6.1. Termometri s tekućinom 145

6.3.6.2. Plinski termometri 145

6.3.6.3. Kapilarni termometar 146

6.3.6.4. Bimetalni termometar 146

6.3.6.5. Otporni termometri 147

6.3.6.6. Termometri s termoelementima 147

6.3.6.7. Pirometri 148

a) Radijacijski pirometar 148

b) Optički pirometar 148

6.3.6.8. Infracrveni termometri (laserski termometri) 148

6.3.7. Mjerenje šuma i buke 148

6.3.8. Ispitivanje površinskih oštećenja 149

6.3.9. Ispitivanje gubitaka topline 150

6.3.10. Mjerenje električnih veličina 151

6.3.10.1. Mjerenje univerzalnim instrumentom 151

6.3.10.2. Mjerenje osciloskopom 154

6.3.11. Mjerenje tlaka 155

6.3.11.1. Barometri 155

6.3.11.2. Manometri 155

a) Mehanički manometri 155

b) Tekućinski manometri 156

6.3.11.3. Vakuummetri 157

6.3.11.4. Diferencijalni manometri 157

6.4. Podmazivanje strojeva 157

6.5. Preventivni pregledi 159

6.6. Plansko i preventivno održavanje 159

6.7. Dokumentacija u održavanju 160

6.8. Radionica održavanja 161

Literatura: 162